Na czym polega sankcja kredytu darmowego (SKD) i kto może z niej skorzystać?

Tzw. sankcja kredytu darmowego to instytucja prawna, skutecznie chroniąca prawa konsumentów w relacjach z różnymi instytucjami finansowymi, głównie bankami. Można z niej skorzystać w razie gdy bank naruszy przepisy ustawy o kredycie konsumenckim. W niniejszym artykule omawiamy istotę SKD, a także wyjaśniamy kto i kiedy może z niej skorzystać.

Istota sankcji kredytu darmowego

Celem SKD jest ochrona konsumentów poprzez eliminowanie nieuczciwych praktyk w umowach kredytowych. W założeniach, sankcja działa również jako instrument odstraszająca dla instytucji finansowych, mając zmusić je do przestrzegania przepisów prawa, a także pełnego i rzetelnego informowania klientów o wszystkich kosztach i opłatach.

Dzięki sankcji kredytu darmowego, w razie naruszenia przez bank przepisów ustawy o kredycie konsumenckim, konsumenci mogą uzyskać możliwość spłaty kredytu bez ponoszenia jego dodatkowych kosztów, obejmujących na przykład prowizje czy odsetki.

Nazwa tej instytucji prawnej odzwierciedla jej specyfikę – w razie jej zastosowania instytucje finansowe „tracą” wszelkie koszty, związane z udzielaniem konsumentowi kredytu – jak prowizje czy odsetki, co oznacza że z punktu widzenia klienta kredyt staje darmowy.

O SKD głośno zrobiło się ostatnio, w kontekście spraw dotyczących kredytów frankowych, w przypadku których raczej nie budzi już wątpliwości, że wszystkie umowy kredytowe, obarczone jakimikolwiek naruszeniami prawa wiążą się z odpowiednimi obostrzeniami dla instytucji finansowych, które ich udzielały – takimi jak stwierdzenie nieważności całej umowy i związane z nią rozliczenie między stronami.

13 lutego 2025 r. zapadł pierwszy wyrok w polskiej sprawie dotyczącej sankcji kredytu darmowego przed Europejskim Trybunałem Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE). Zgodnie z nim w razie niewykonania obowiązku informacyjnego bank może zostać pozbawiony prawa do odsetek. Trybunał wskazał, że w umowie o kredyt konieczne jest podanie – w sposób jasny i zwięzły – rzeczywistej rocznej stopy oprocentowania (RRSO), obliczonej w chwili jej zawarcia, zaś sama umowa powinna w sposób jasny i rozumiały opisywać, jakie są warunki zmiany opłat związanych z jej wykonaniem. Ten obowiązek informacyjny może naruszać np. oparcie umowy na wskaźnikach trudnych do zweryfikowania przez konsumenta.

Sankcja kredytu darmowego – podstawy prawne

SKD przewidziano w art. 45 ustawy o kredycie konsumenckim, zgodnie z którym jeżeli umowa kredytowa zawiera zapisy niezgodne z prawem lub błędy, konsument może zwrócić sam kapitał udzielonego kredytu, nie ponosząc żadnych dodatkowych kosztów z nim związanych. Aby skorzystać z SKD konsument musi złożyć do banku odpowiednie oświadczenie, najpóźniej w ciągu roku od wykonania umowy.

Komu przysługuje prawo skorzystania z SKD?

Z sankcji kredytu darmowego mogą skorzystać osoby, która zaciągnęły kredyt konsumencki, czyli zawarły umowę o kredyt w wysokości nie większej niż 255 550 zł albo równowartość tej kwoty w walucie innej niż waluta polska, który kredytodawca w zakresie swojej działalności udziela lub daje przyrzeczenie udzielenia konsumentowi.

Umowa o kredyt konsumencki to także umowa o kredyt niezabezpieczony hipoteką, przeznaczony na remont domu albo lokalu mieszkalnego, w tym w wysokości większej niż 255 550 zł.

Przyjmuje się, że za umowę o kredyt konsumencki uważa się w szczególności umowy pożyczki i kredytu, udzielone według przepisów prawa bankowego, ale także umowy o:

• odroczeniu konsumentowi terminu spełnienia świadczenia pieniężnego, jeżeli jest on zobowiązany do poniesienia jakichkolwiek kosztów związanych z odroczeniem spełnienia świadczenia;
• o kredyt, w której kredytodawca zaciąga zobowiązanie wobec osoby trzeciej, a konsument zobowiązuje się do zwrotu kredytodawcy spełnionego świadczenia;
• czy kredyt odnawialny.

Kiedy można zastosować sankcję kredytu darmowego?

Aby konsument mógł skorzystać z sankcji kredytu darmowego, w umowie muszą wystąpić określone naruszenia lub uchybienia przepisów, wśród których najczęściej spotyka się – poza już wątpliwościami, dotyczącymi RRSO – o których mowa w orzeczeniu TSUE z 13 lutego 2025 r., przede wszystkim naliczanie odsetek od kosztów dodatkowych, takich jak prowizje czy ubezpieczenia, zawyżone przez kredytodawcę koszty pozaodsetkowe, a także nieprawidłowe informacje dotyczące całkowitej kwoty kredytu.

Wśród warunków, które muszą być spełnione, aby konsument mógł skorzystać z sankcji kredytu darmowego, należy pamiętać przede wszystkim o rodzaju umowy, ponieważ SKD dotyczy wyłącznie umów kredytowych i pożyczkowych regulowanych ustawą o kredycie konsumenckim. Ponadto, to konsument musi wykazać, że umowa zawiera naruszenia ściśle określonych przepisów prawa, takich jak brak wymaganych informacji czy przekroczenie dozwolonych kosztów. Kwota kredytu lub pożyczki nie może przekraczać 255.550,00 zł lub równowartości tej kwoty w innej walucie, zaś sama umowa musi być zawarta po 18 grudnia 2011 r. i nadal obowiązywać, lub nie minął jeszcze rok od jej zakończenia.

Co istotne, z SKD mogą skorzystać wyłącznie konsumenci, czyli osoby fizyczne, nieprowadzące działalności gospodarczej, które wykażą że spłacały raty w terminie lub z opóźnieniem nieprzekraczającym 30 dni.

Sankcja kredytu darmowego – skutki

Jeśli bank lub sąd uznają oświadczenie złożone przez konsumenta, wówczas będzie on zobowiązany do zwrotu wyłącznie nominalnej kwoty udzielonego mu kredytu, co oznacza że także możliwość odzyskania znacznych nieraz kwot nienależnie pobranych przez bank opłat i odsetek. Co więcej konsument nie musi ich już dalej spłacać,

Jak skorzystać z SKD?

Konsument, który chce skorzystać z sankcji SKD musi złożyć instytucji finansowej oświadczenia o skorzystaniu z sankcji kredytu darmowego.
W sytuacji, w której kredytodawca nie uzna oświadczenia lub uzna je za niezasadne, konieczne może być wszczęcie postępowania sądowego – wówczas warto zwrócić się do prawnika, specjalizującego się prawie bankowym.

Aktualne orzecznictwo dotyczące SKD

Podobnie jak w przypadku kredytów frankowych – orzecznictwo w sprawach SKD nadal się kształtuje, niemniej sądy raczej stają po stronie konsumentów, zwłaszcza w sytuacjach, w których wykazane zostanie naruszenie prawa przez instytucje finansowe.

Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej zajmował się już zagadnieniami dotyczącymi SKD w ubiegłym roku, orzekając 24 marca 2024 r. w sprawie C-714/22, która stanowi istotny precedens w orzecznictwie dotyczącym sankcji kredytu darmowego. Sprawa dotyczyła podania przez instytucję finansową zaniżonego RRSO, co zdaniem Trybunału – podobnie jak brak podania takiego wskaźnika w umowie, uniemożliwia konsumentowi możliwość realnej i rzetelnej oceny całkowitych kosztów zobowiązania. SKD w tym wypadku, poprzez pozbawienie kredytodawcę prawa do odsetek i innych opłat, ma charakter zarówno naprawczy, jak i prewencyjny,

W polskiej sprawie dotyczącej SKD (sygn. C-472/23) TSUE orzekał także 13 lutego 2025 r., stwierdzając że w razie niewykonania obowiązku informacyjnego bank może zostać pozbawiony prawa do odsetek, a w samej umowie o kredyt konieczne jest podanie – w sposób jasny, zrozumiały i zwięzły, informacji o rzeczywistej rocznej stopie oprocentowania (RRSO), obliczonej w chwili jej zawarcia, a umowa powinna w sposób jasny i rozumiały opisywać, jakie są warunki zmiany opłat związanych z jej wykonaniem.

Polskie sądy również kwestionują takie praktyki jak kredytowanie prowizji czy brak odpowiedniej informacji o konsekwencjach wcześniejszej spłaty.

Sankcja kredytu darmowego – ochrona konsumentów

SKD wydaje się skutecznym narzędziem, chroniącym konsumentów przed nieuczciwymi praktykami instytucji finansowych. Ostateczną decyzję o złożeniu oświadczenia o skorzystaniu z sankcji kredytu darmowego czy wszczęciu postępowania sądowego warto poprzedzić analizą umowy, a także konsultacją z prawnikiem, specjalizującym się w zagadnieniach związanych z kredytem konsumenckim.